به گزارش قدس خراسان، از درب چوبی بزرگش که وارد میشوی در وسط حیاط بین شلوغی‌های کیسه‌های انباشته شده و پلاستیک‌های پیچیده در هم تابلوی قهوه‌ای رنگی با نشان میراث فرهنگی و گردشگری می بینی که روی آن نوشته شده است:" نام اثر تاریخی: سرای عزیز الله اف/ شماره ثبت:۴٠٣٠/تاریخ ثبت اثر: دهم مهر ماه ١٣٨٠"
جایگاه میراث فرهنگی در حفظ یک بنا
در همان نگاه اول وجود تابلوی میراث فرهنگی، ترک‌های روی دیوارها، میخ‌های کوبیده شده در این بنا و اشیای آویزان کسبه، این علامت سوال را در ذهن به وجود می‌آورد که چرا شرایط این بنا که حدود ۲۱ سال قبل به عنوان یک میراث ملی ثبت شده است، باید به این شکل باشد؟ آیا وضعیت بنا در هنگام ثبت به این شکل بوده و اگر بوده چرا مرمتی در راستای نگهداری از این بنا در این دو دهه انجام نشده است و اگر بعد از ثبت بنا به عنوان میراث ملی، سرای عزیزالله اف تا این میزان فرسایش پیدا کرده، تکلیف میراث فرهنگی به عنوان متولی نگهداری یک بنای تاریخی در این سال ها چه بوده است؟
سرای عزیزالله اف، سرایی به قدمت یک قرن
سر و شکل و سبک معماری بنا همراه با مصالح به کار رفته و نام و نشان و تاریخی که روی سقف ورودی سرای عزیزالله اف آجر کاری شده است قدمت این بنا را به دوره پهلوی اول یعنی حدود یک قرن می‌رساند.
باز هم روی همان تابلوی قهوه‌ای میراث فرهنگی در وسط حیاط سرای عزیزالله اف، که کنار درختی بزرگی جفت پا در زمین فرو رفته است می خوانی:" سرای شهری و تجاری عزیزالله اف از جمله ارزش ها و عناصر کالبدی محله قدیم عیدگاه و گذر عباسقلی خان است. طرح و نقشه، ترکیب ساختمانی و ساختار این بنا دارای یک حیاط میانی بزرگ و یک حیاط فرعی کوچکتر در بخش شرقی است که حجره های تجاری به صورت پیوسته در سه طبقه پیرامون آن شکل گرفته است".
اگر درب بزرگ چوبی و حیاطی که در وسط آن درخت و تابلو میراث قرار دارد، حیاط میانی باشد، پس حیاط کوچک و فرعی بنا که در این تابلو از آن یاد شده است، کجا قرار دارد؟!
سراغ حیاط کوچک شرقی را از کسبه می گیرم. کاسبی که از سرمای هوای روزهای پایانی آذر ١۴٠١، کلاهش را تا گوش‌هایش پایین کشیده و با عجله چادر روی اجناسش را جمع می کند با دست به انتهای حیاط اشاره می کند و می گوید:"پشت ساختمان" و بدون اینکه دست از کار بکشد ادامه می دهد:"مغازه های پشت چند سال هست که تعطیلند". تا می خواهم سوال بیشتری بپرسم بی تفاوت وارد مغازه اش می شود و سوالاتم همانجا در سرمای هوا یخ می زند.
از کوچه طولانی کنار سرای عزیزالله اف به پشت بنا می روم و در مسیر فکر می‌کنم اگر این بنا ثبت ملی نبود حتما این زمین سه بَر با این ابعاد و وسعت در چنین موقعیت مکانی تا حالا تبدیل به هتل یا پاساژی مثل بقیه ساختمان های سر به فلک کشیده اطراف حرم شده بود.
درب کوچک حیاط شرقی سرای عزیز عزیزالله اف مشرف به حیاطی است که سه طبقه ساختمان را در دل خود دارد.حجره‌های خالی از کسبه و بدون درب و پنجره، ترک‌های فراوان و کج شدن بنا به سمت شرق به خصوص در طبقات دوم و سوم، نشان از ناایمن بودن بناست.
کاسبان بیکار
احمد رضا رحیمی یکی از کاسبان سرای عزیزالله اف درباره تعطیلی حجره های این بخش از سرا می گوید: کار من پوشاک بود که در خرداد سال ٩٨ به دلیل ریزش احتمالی بنا و تهدید جانی، با حکم دادستانی و مهلت ٢۵روزه مجبور به تخلیه شدیم.
او ادامه می دهد: قبلا به مالکان اخطار برای مرمت داده بودند اما آنها اطلاعی به کاسبان نداده بودند. کسانی که در این سرا مشغول به کار بودند اکثر سرقفلی دار هستند و مالک نیستند و بابت سرقفلی مبلغ ناچیزی را به مالک به صورت سالیانه می دهند.
رحیمی عنوان می کند: بعد از این اتفاق من یک مغازه در بخش جلوی سرا اجاره کردم اما بسیاری از کسبه دیگر نتوانستند جایی بگیرند و حالا بیکارند. هزینه های سرقفلی ها خیلی بالا است.
نماینده قبلی کسبه، به نام آقای دادخواه که دو سال قبل مرحوم شد حدود ۵۵سال سن داشت و نتوانست دوباره مغازه بگیرد و کاسبی کند و خیلی خودش و خانواده اش اذیت شدند. او به خیلی از مسئولان از جمله رئیس میراث فرهنگی برای پیگیری موضوع مراجعه کرد که نتیجه نگرفت.
یکی دیگر از کسبه که تمایلی ندارد، اسمش در گزارش بیاید، می گوید: من از کسبه سرقفلی دار در سرای عزیزالله اف بودم با تخلیه مغازه ام من از زندگی ساقط شدم، من که روزی صاحب کسب و کار بودم حالا یک کارگر روز مزدِ بنا هستم.
او ادامه می دهد: خیلی سخت است که روزی صاحب اعتبار و آبرو باشی و به جای پیشرفت در کار به روزگاری دچار شوی که برای گذران زندگی به مزد یک روز کار کردن محتاج باشی. به کسبه گفتند که ۶ ماهه سرا مرمت و تحویل می شود اما الان حدود سه سال و نیم می گذرد. کاش مسئولان می فهمیدند با بی برنامگی شان چه آسیبی به زندگی ما زده اند.
برای استیفای حق‌مان باید ۲۰۰ میلیون تمبر باطل کنیم
حسام مافی نژاد که نماینده ۱۰۰ نفر از کسبه سرای عزیزالله اف است درباره مرمت این سرا و مسائل آن می گوید: در سال ٩٨ که بازار تعطیل و کاسبان این سرا از کار بیکار شدند. قرار بود ۶ ماه بعد این بنا توسط میراث فرهنگی مرمت و بازگشایی شود. اما تاکنون نه مرمت شده است و نه اینکه کاسبان توانسته اند از بیکاری خلاص شوند.
او ادامه می دهد: بعد از مرحوم دادخواه ۲ سال است که نماینده کاسبان این سرا برای حل مشکلات کاسبان هستم. همراه چند نفر از کسبه دیگر به همه مدیران اجرایی مراجعه کرده ایم و مسئولان بسیاری برای بازدید به این محل آمده اند که از جمله این افراد آقای ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری بود که در فروردین امسال از این بنا بازدید کرد و گفت" شهرداری به تعهد خود عمل کند تتمه آن را ما به لحاظ مالی تامین می کنیم و این مشکل پنج ماهه حل می‌شود".
مافی نژاد عنوان می کند: بعد از تخلیه بنا، عایق بندی قدیم سقف ها را کندند و مجدد عایق کاری کردند اما متاسفانه در حال حاضر هم چوب های کار شده سقف ترک خورده و هم سقف طبقات بالا با کوچکترین بارندگی نم می زند و بنا بیشتر آسیب می بیند.
او با اشاره به بازدید چند روز گذشته حجت الاسلام پژمانفر و مدیرکل میراث فرهنگی خراسان رضوی و شهردار منطقه ثامن می گوید: طی بازدید مشخص شد در زمانی که با حکم دادستانی کاسبان مجبور به تخلیه شدند، میراث فرهنگی هیچ طرح و برنامه مرمتی برای این بنا پیش بینی نکرده بود و تازه بعد گذشت سه سال و نیم آزمایشات مکانیک خاک در حال انجام است تا بر مبنای آن برای مرمت برنامه ریزی شود!
مافی نژاد ادامه می‌دهد: با توجه به زیانی که کاسبان به دلیل بیکاری متحمل شده اند در جریان بازدید آقای پژمانفر تاکید کرد تا با شکایت به مراجع قضایی حقوق خود را تا ریال آخر استیفا کنیم اما این نکته وجود دارد که هزینه شکایت به مراجع قضایی را چه کسی تقبل می کند؟
نماینده کسبه سرای عزیزالله اف ضرب و تقسیم ساده ای انجام می دهد و عنوان می کند: اگر به صورت متوسط هزینه اجاره ماهانه هر مغازه را پنج میلیون تومان در نظر بگیریم اجرت مثل حدود پنج میلیارد تومان می شود که برای این میزان دریافت خسارت تنها باید حدود ٢٠٠ میلیون تومان تمبر باطل کنیم و این هزینه جدا از سایر هزینه هایی مانند گرفتن وکیل است.
او در پایان می گوید: کاسبانی که بعضی هایشان حتی به خرج روز مانده اند از کجا می توانند این هزینه را تامین کنند و اینکه محل پرداخت خسارت از جیب مردم است نه از جیب آن مدیری که باعث این مشکلات شده است.
بعد از بازدید هفته گذشته، جلسه ای در فرمانداری با حضور مسئولان شرکت کننده در بازدید برگزار شد که در نهایت باید منتظر بمانیم تا آیا میراث فرهنگی به قول هایش عمل می کند یا نه؟ سرای عزیزالله اف یک اثر ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی است پس زودتر مرمت شود تا کسبه به سرکارهایشان برگردند.
با توجه به برگزاری جلسه و اخذ تصمیمات نهایی در فرمانداری به سراغ محسن داوری، فرماندار مشهد می روم.
او عنوان می کند: سرای عزیزالله اف، بنایی ثبت شده در میراث فرهنگی است که از نظر استحکام بنا دچار تهدید شده و شرایط مناسبی ندارد.
فرماندار مشهد ادامه می دهد: براساس هشدارهای شهرداری و مبادی ذی ربط به دستگاه قضایی، ادامه روند بهره برداری از سرای عزیزالله اف به مصلحت نبود و براساس حکم دادسرای ثامن مغازه ها به دلیل آسیب های موجود، تخلیه می شوند تا آسیب های ایجاد شده اصلاح شود.
داوری یادآور می شود: در آن زمان براساس تفاهم صورت گرفته بین میراث فرهنگی و شهرداری سرای عزیزالله اف برای مرمت به میراث فرهنگی واگذار می شود تا با کمک سایر دستگاه های اجرایی از جمله شهرداری این بنا مقاوم سازی شود.
فرماندار مشهد در ادامه تصریح می کند: متاسفانه بعد از سه سال و شش ماه به دلیل تغییر و تحولات ایجاد شده، بخشی از مطالعات انجام شده اما به صورت کامل تحقق پیدا نکرده است.
او متذکر می شود: با توجه به این مسائل، بهره برداران(کاسبان) و مالکان نارضایتی هایی در این حوزه داشتند و برای حل مسائل خود به فرمانداری مراجعه کردند که تاکنون سه جلسه در این زمینه برگزار کرده‌ایم تا شرایط حل مساله بررسی شود.
داوری عنوان می کند: در جلسه آخر که ۲۸ آذر ماه با حضور کاسبان، مدیرکل میراث فرهنگی و شهردار ثامن برگزار شد، مقرر کردیم که میراث فرهنگی در یک مهلت یک ماهه مشخص کند مرمت بنای سرای عزیزالله اف چقدر هزینه می برد و این مرمت چقدر زمان نیاز دارد.
فرماندار مشهد در پایان می گوید: قرار شد شهرداری با همراهی مالکان و بهره برداران تفاهمی انجام دهند که اگر ظرفیت و امکانی داشته باشد، مکان هایی برای کاسبی در اختیار کاسبان برای کاسبی قرار بگیرد.
زمان می گذرد و باید منتظر شد که در این مدت زمان آیا کسبه سرای عزیزالله اف بعد از چند سال بیکاری و خانه نشینی به صورت موقت در مکانی با موقعیتی که مناسب کسب درآمد اقتصادی باشد به کار بر خواهند گشت؟
و اینکه در صورت شکایت کاسبان سرای عزیزالله اف به خاطر تعطیلی کسب و کارشان در طی این چند سال، جبران این زیان از سمت چه دستگاه یا افرادی صورت می گیرد و آیا باز هم خسارت کم کاری مدیران باید از جیب مردم پرداخت شود؟ و سوال آخر و نهایی اینکه با توجه به موقعیت خوب اقتصادی این بنا، آیا تاخیر در اجرای عملیات مرمت سرای عزیزالله اف منافعی برای برخی ایجاد می کند؟
گزارشی از طاهره فجرداودلی
نظر شما